با اهتمام: زهرا مرادی
استاد راهنما: مسعود بسیطی
قبل از پاسخ به این سوال، بیا یک بار ماجرای واقعیِ خلقت حضرت آدم و سجده نکردنِ شیطان را از زبان خدا و فرستادگان او بخوانیم:
شیطان یکی از جنّیان بود[1]که هزاران سال قبل از آفرینش حضرت آدم خلق شده بود. نامش «حارث» بود[2] و همراه فرشتگان آنچنان عبادت‌های طولانی انجام می‌داد[3] که حتی برخی از فرشته‌ها گمان می‌کردند او هم از جنس خودشان است.[4]
اوضاع بر همین روال بود تا اینکه خداوند متعال تصمیم گرفت حضرت آدم را خلق کند. بدین منظور خداوند توانا از گِل، کالبدی به شکل انسان ساخت، سپس از روحی که آن را هم خودش خلق کرده بود و مالکش بود در آن جسمِ گِلی قرار داد.[5]
خداوند اراده فرمود در آینده از نسل همین موجودی که از گِل خلق نموده برترین و بهترین مخلوقاتش را بر روی زمین حاکم سازد؛ 14 وجود شریف که جز برای رضایت خدا و سعادتمندی مردم دست به کاری نخواهند زد؛ هدایتگران مهربانی که آنقدر خدا را دوست دارند و آنچنان به فرمان‌های خدا عمل می‌کنند که محبوب‌ترین مخلوقات خدا می‌شوند. آن 14 نفر عبارت بودند از: رسول خاتم، دخترش فاطمه زهرا، داماد و جانشینش امیر مومنان، حسن و حسین و نُه فرزند از نسل حسین.
از این رو خداوند حکیم به فرشتگانش و شیطان که همراه آنها مشغول عبادت بود، امر کرد تا به آدم علیه السلام - که قرار بود آن انسان های بزرگوار از نسل او به دنیا بیایند – سجده کنند. در واقع سجده بر حضرت آدم به جهت تکریم و بزرگداشت مقام آن 14 وجود برتر بود؛ نه سجده بر جنس بشری که از گِل خلق شده بود.[6]
پس حالا جواب این سوال را که «چرا خدا به فرشته‌ها و شیطان دستور داد تا بر حضرت آدم سجده کنند؟» را می‌دانی: برای اینکه قرار بود از نسل حضرت آدم، پیامبر خاتم و اهل بیت پاکش – که برترین و بهترین بندگان خدا بودند - پای بر زمین بگذارند و برای تکریم و احترام به آن 14 بزرگوار خدا به آنها امر فرمود تا بر آدم علیه السلام سجده کنند.
اگر دوست داری ادامه‌ی ماجرای خلقت حضرت آدم و نافرمانیِ شیطان را بدانی به مطلب «آیا شیطان که حاضر نشد غیر از خدا به کسی سجده کند، مستحقّ مجازات بود؟» در همین سایت مراجعه کن.
[1]در قرآن کریم به اینکه شیطان از جنّیان بود تصریح شده؛ به عنوان نمونه خداوند می‌فرماید: "وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ" یعنی: و [یاد كن] هنگامى را كه به فرشتگان گفتیم: «آدم را سجده كنید» پس [همه] جز ابلیس سجده كردند، كه از [گروه] جن بود: قرآن کریم، سوره کهف، آیه 50.
[2] از امیر مومنان سوال شد اسم ابلیس در آسمان چه بود، فرمودند: "كَانَ اسْمُهُ الْحَارِث": بحارالانوار، ج 10، ص 76.
[3]امیر مومنان می‌فرمایند: "فَاعْتَبِروا بِمَا كَانَ مِنْ فِعْلِ اللهِ بِإِبْلِیسَ، إِذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ، وَجَهْدَهُ الْجَهِیدَ، وَكَانَ قَدْ عَبَدَ اللهَ سِتَّةَ آلاَفِ سَنَة، لاَ یدْرَى أمِنْ سِنِی الدُّنْیا أَمْ مِنْ سِنِی الاْخِرَةِ، عَنْ كِبْرِ سَاعَة وَاحِدَة" یعنی: پس، از آنچه خداوند نسبت به ابلیس انجام داد، عبرت گیرید، زیرا اعمال فراوان و کوشش‌های مداومش را با تکبر از بین برد. او شش هزار سال عبادت کرد که مشخص نیست که از سالهای دنیا یا آخرت است، اما با ساعتی تکبر همه را نابود کرد: نهج البلاغه، خطبه 192 (قاصعه)، ص 287.
[4]امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: "فَإِنَّ إِبْلِیسَ كَانَ مَعَ الْمَلَائِكَةِ فِی السَّمَاءِ یعْبُدُ اللَّهَ وَ كَانَتِ الْمَلَائِكَةُ تَظُنُّ أَنَّهُ مِنْهُمْ وَ لَمْ یكُنْ مِنْهُمْ ... وَ كَانَ مَعَ الْمَلَائِكَةِ یعْبُدُ اللَّهَ إِلَى أَنْ خَلَقَ اللَّهُ آدَم" یعنی: همانا ابلیس همراه ملائکه در آسمان خدا را عبادت می‌کرد و فرشتگان گمان می‌کردند که ابلیس از جنس آنهاست اما اینگونه نبود ... ابلیس همراه فرشتگان خدا را عبادت می‌کرد تا آنکه خداوند، آدم علیه السلام را خلق فرمود: تفسیر برهان، ج 1، ص 170 و 171، ذیل آیه 34 سوره‌ی بقره. ؛ بحارالانوار، ج 60، ص 273.
[5]خداوند در قرآن کریم به خلقت آدم علیه السلام از گِل اشاره می‌فرماید و سپس بحث دمیده شدن روح در جسم را بیان می‌فرماید: "إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَئكَةِ إِنىّ خَالِقُ بَشَرًا مِّن طِینٍ * فَإِذا سَوَّیتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِین" یعنی: من بشری از گل بیافرینم. هرگاه آفرینشش را به پایان بردم و از روح خود (روحی که خودم خلق کرده ام و مالکش هستم) در آن دمیدم، در برابر او به سجده بیافتید: قرآن کریم، سوره ص، آیه 71 و 72. ؛ پیشنهاد می‌کنیم مطلب «آیا خدا روح دارد؟» در همین سایت را هم مطالعه فرمایید.
[6]"خَلَقَ آدَمَ فَأَوْدَعَنَا صُلْبَهُ وَ أَمَرَ الْمَلَائِكَةَ بِالسُّجُودِ لَهُ تَعْظِیماً لَنَا وَ إِكْرَاماً وَ كَانَ سُجُودُهُمْ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عُبُودِیةً وَ لِآدَمَ إِكْرَاماً وَ طَاعَةً لِكَوْنِنَا فِی صُلْبِهِ" یعنی: "خداوند آدم علیه السلام را خلق کرد و ما را در صُلب او به ودیعه گذاشت و به ملائک هم امر فرمود برای بزرگداشت و احترام به ما بر آدم سجده کنند [چراکه قرار بود ما از نسل آدم به دنیا بیاییم]. پس سجده‌ی ملائک برای عبودیت خدا و برای اکرام و بزرگداشت ما بود که در صلب آدم بودیم: عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 263.
