با اهتمام: زهرا فرخی
استاد راهنما: مسعود بسیطی
خداوند مهربان، شیطان را به‌عنوان موجودی اغواگر و گمراه‌کننده خلق نکرده؛ بلکه او هم مانند انسانها، موجودی مختار و آزاد آفریده شده که مورد امر و نهی الهی است. یعنی شیطان هم مانند همه‌ی ما می‌تواند خوبی‌‌ها یا بدی‌‌ها را انتخاب کند و در این انتخاب هیچ اجباری ندارد. او مجبور به انتخاب بدی‌‌ها و گمراه نمودن انسانها نیست.[1]
شیطان موجودی بود که تا پیش از خلقت آدم علیه السلام خدا را عبادت می‌کرد و گوش به فرمانِ امر و نهی الهی بود.[2]او این کار را از روی اختیار و با اراده‌ی خود انجام می‌داد. اما پس از اینکه خداوند حکیم، حضرت آدم را آفرید و به شیطان فرمان داد تا او نیز همراه فرشتگان بر حضرت آدم سجده کند، از اجرای فرمان الهی شانه خالی کرد.[3] او این کار را هم از روی اختیار و با اراده‌ی خود انجام داد. پس چه در آن زمان که خدای یگانه را عبادت می‌کرد و چه آن هنگام که دستور خدا را اجرا نکرد، مختار و آزاد بود. حتی همین الان هم مجبور نیست به گمراه کردن آدمیان ادامه دهد.
ما انسانها هم مجبور نیستیم به وسوسه‌ی شیطان تن بدهیم. خداوند به ما نعمت عقل و همچنین هدایتگران آسمانی را عطا فرموده و صراط مستقیم خود را نشان‌مان داده. از طرفی درباره‌ی شیطان و اینکه او دشمن قسم خورده‌ی انسان است، نیز هشدار داده. سپس ما را در انتخاب‌های‌مان مختار و آزاد گذاشته:
"أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیكُمْ یا بَنِی آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّیطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ * وَأَنْ اعْبُدُونِی هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ"[4]
ای فرزندان آدم؛ آیا با شما پیمان نبستم که شیطان را نپرستید زیرا دشمن آشکار شماست؟ و مرا بپرستید که راه راست این است؟
حال، این ماییم که می‌توانیم با این قدرت و اختیار به وسوسه های شیطان عمل کنیم و یا با پناه بردن به خدا و حجت‌هایش از او دوری نماییم.[5]
پس اگر کسی با سوء اختیار به دنبال وسوسه‌های شیطان برود، تنها خود مسئول اعمال زشتش خواهد بود. وجود کسانی که علی‌رغم همه‌ی اغوائات شیطان، گناهی مرتکب نمی‌شوند دلیل عدم تسلط شیطان بر انسان و نبودن جبر در گمراه‌سازی اوست.
[1] شیطان از جنّیان است ("إِبْلِیسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ": قرآن کریم، سوره کهف، آیه 50.) و خداوند متعال فرموده هم جنّ و هم انسان را برای عبودیت خدا آفریده: "وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ": قرآن کریم، سوره ذاریات، آیه 56.
[2]امام صادق علیه السلام می فرمایند: "فَإِنَّ إِبْلِيسَ كَانَ مَعَ الْمَلَائِكَةِ فِي السَّمَاءِ يَعْبُدُ اللَّهَ وَ كَانَتِ الْمَلَائِكَةُ تَظُنُّ أَنَّهُ مِنْهُمْ وَ لَمْ يَكُنْ مِنْهُمْ ... وَ كَانَ إِبْلِيسُ ... مَعَ الْمَلَائِكَةِ يَعْبُدُ اللَّهَ إِلَى أَنْ خَلَقَ اللَّهُ آدَم" یعنی: همانا ابلیس همراه ملائکه در آسمان خدا را عبادت می کرد و فرشتگان گمان می کردند که ابلیس از جنس آنهاست اما اینگونه نبود ... ابلیس نیز همراه فرشتگان خدا را عبادت می کرد تا آنکه خداوند، آدم علیه السلام را خلق فرمود: تفسیر برهان، ج 1، ص 170 و 171، ذیل آیه 34 سوره بقره. ؛ بحارالانوار، ج 60، ص 273.
[3] "وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ أَبى وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرینَ":هنگامى كه به ملائكه گفتیم: براى آدم سجده كنید همه سجده كردند غیر از ابلیس كه نپذیرفت و تكبر ورزید و از كفار محسوب شد: قرآن کریم، سوره بقره، آیه 34.
[4] قرآن کریم، سوره یس، آیه 60 و 61.
[5] در تبیین کلام خدا که فرمود «وَأَنْ اعْبُدُونِی هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ» (سوره یس، آیه 61.) رسول خاتم در روز غدیر چنین فرمودند: "مَعَاشِرَ النَّاسِ أَنَا صِرَاطُ اللَّهِ الْمُسْتَقِیمُ الَّذِی أَمَرَكُمْ بِاتِّبَاعِهِ ثُمَّ عَلِی مِنْ بَعْدِی ثُمَّ وُلْدِی مِنْ صُلْبِهِ أَئِمَّةٌ یهْدُونَ بِالْحَقِ وَ بِهِ یعْدِلُون" یعنی: ای مردم؛ صراط مستقیم الهی که به تبعیت از آن امر شدید، من هستم و پس از من، علی، سپس فرزندانم از نسل او – همان امامانی که به حق هدایت می‌کنند و به وسیله‌ی آن عدل می‌ورزند: بحارالانوار، ج 37، ص 212.
