نویسنده : محمد رضا طباطبایی

    

«عهد قدیم» که تنها بخش مورد اعتقاد یهودیان و قسمتی از کتاب مسیحیان است، قریب سه چهارم کتاب مقدس را در بر می‌­گیرد. این مجموعه، به پیامبران یا اولیایی منسوب است که از 1600 تا 397 سال یا 420 سال قبل از می‌لاد مسیح می‌­زیسته‌اند.

عهد عتیق مجموعاً 39 کتاب است که شامل 17 کتاب تاریخ و احکام، 5 کتاب مواعظ، حکم و نیایش و 17 کتاب نبوات(پیشگویی‌‌ها) می‌باشد. این مجموعه به عبری و بعضاً کلدانی نگاشته شد. عهد عتیق امروزی نیز شامل 39 کتاب (سفر) می‌­باشد که مشخصات آن‌‌ها در زیر ارائه می‌­گردد.

   

جدول اسفار عهد عتیق:

هفده کتاب اول کتاب‌‌های تاریخی هستند که داستان خلقت از ابتدای آفرینش تا پیدایش قوم بنی‌­اسرائیل و اسارت بابلی را بیان می‌­کنند.[1] پنج کتاب نخستین را تورات می‌‌نامند.

نام کتاب	منسوب به	سال اتمام نگارش	موضوعات و مطالب
پیدایش (تکوین)	موسی	1513ق.م	از چگونگی خلقت جهان و انسان، گناه نخستین و نیز تاریخ زندگانی آدم تا نوح، ابراهیم، یعقوب و یوسف سخن می‌‌گوید.
خروج	موسی	1513ق.م	داستان ظهور موسی، خروج او از مصر و 40 سال سرگردانی بنی‌اسرائیل را بیان می‌‌کند.
لاویان (أحبار)	موسی	1513ق.م	احکام کهانت و خوردنی­‌ها، پاک و ناپاک­‌ها و روز سبت (شنبه) را بیان می‌­کنند.
اعداد	موسی	1473ق.م	ماجرای سرگردانی در بیابان و نیز احکام فقهی را شرح می‌­دهد.
تثنیه	موسی	1472ق.م	تکرار برخی از احکام گذشته و نیز بیان سرگردانی بنی­‌اسرائیل و رسیدن به کناره رود اردن و مرگ موسی است.

یوشع	یوشع	1450ق.م	فتح سرزمین موعود و تقسیم آن بین اسباط را شرح می‌­دهد.
داوران (قضات)	سموئیل نبی	1100ق.م	به شرح 300 سال نخست دوران بنی‌­اسرائیل می‌­پردازد که به گناه روی آوردند و به نزاع داخلی پرداختند و خداوند 12 داور برایشان فرستاد.
روت	سموئیل نبی	1090 ق.م	داستان زندگی زنی از جدّه­‌های داود است که از سرزمین موآب وارد سرزمین بنی‌اسرائیل شد.
اول سموئیل	سموئیل	1078ق.م	مردم از سموئیل نبی، آخرین داور، درخواست پادشاه کردند و او شائول را به پادشاهی برگزید. این کتاب به شرح جنگ­‌های شائول با دشمنان و نیز با داود و مرگ شائول می‌­پردازد.
دوم سموئیل	سموئیل	1040ق.م	سلطنت داود و قدرت یافتن بنی‌­اسرائیل را به تصویر می‌­کشد.
اول پادشا‌هان	ارمیای نبی	580ق.م	داستان سلطنت سلیمان و شکوه بنی‌­اسرائیل، مرگ سلیمان و نزاع­‌های پس از او را بیان می‌‌کند و نیز بیان اینکه 10سبط به فرماندهی یک شورشی به نام «یریعام» در قسمت شمالی کشور اسرائیل را و 2 سبط با جانشین سلیمان «رحبعام» در قسمت جنوبی کشور یهودا را تشکیل دادند.
دوم پادشا‌هان	ارمیای نبی	580ق.م	به تاریخ تقسیم سلطنت آشوریان اسرائیل می‌­پردازد و اینکه نبوکدنصر به بنی‌اسرائیل حمله کرد.
اول تواریخ	عزرا	460ق.م	سلطنت داود با نگاهی به تاریخ معبد و احکام آن را شرح می‌­دهد.
دوم تواریخ	عزرا	460ق.م	تاریخ کشور یهودا، ساخته شدن معبد، ماجرای ملکه سبا و تخریب معبد توسط نبوکدنصر را شرح می‌­دهد.
عزرا	عزرا	460ق.م	بازگشت از اسارت، بازسازی معبد و تبلیغات عزرا برای قوم گناهکار را بیان می‌­دارد.
نحمیا	نحمیا	443ق.م	بازگشت نحمیا به عنوان نماینده ایران، رسیدگی به کشور یهودا، بازسازی اورشلیم و خواندن تورات توسط عزرا، از محتویات این کتاب است.
استر	عزرا یا مردخای	475ق.م	داستان استر، دختر یهودی همسر خشایارشاه که مانع قتل عام یهودیان به تحریک وزیر خشایار شد، در این سفر آمده است.

   

پنج کتاب زیر به کتاب‌های موعظه و حکمت معروف‌اند.

ایوب	نامعلوم	1473ق.م	بلایای ایوب و سرزنش شدن او، ظهور خدا بر ایوب و دادن نعمت­‌های بیشتر به وی از مطالب این کتاب است.
مزامیر	حضرت داود و دیگران	460ق.م	شامل 15 سرود است که نیمی‌ از آن منسوب به داود و بقیه منسوب به دیگران می‌­باشد.
امثال	سلیمان	717ق.م	به بیان حکمت، اهمیت دانش و خردمندانه زیستن پرداخته است.
جامعه	سلیمان	1000ق.م	نوشته­‌های آن حاوی مطالبی در رابطه با ایمان، یأس، لذت و پوچی زندگی است.
عزل غزل‌ها	سلیمان	1020ق.م	سلیمان در این کتاب از عشق دختران اورشلیم سخن می‌‌گوید.

    

هفده کتاب پایانی به کتاب‌های پیشگویی معروف‌­اند که خرابی هیکل سلیمان و اسارت بنی‌­اسرائیل به خاطر گناهانشان را پیشگویی کرده‌­اند. به علاوه، در این کتاب‌ها به آمدن مسیح بشارت داده شده است.

اشعیا	اشعیا نبی	732ق.م	در این کتاب، اشعیا مردم را از گناه و عواقب آن می‌­ترساند و بشارت ظهور مسیح را می‌­دهد.
ارمیا	ارمیای نبی	580ق.م	چگونگی به نبوت رسیدن ارمیا در این کتاب آمده است و شامل هشدار‌هایی به بنی‌­اسرائیل به خاطر گنا‌هانشان، خرابی اورشلیم و آینده نیکوی اورشلیم (تلاش برای نجات اورشلیم) می‌­باشد.
مراثی ارمیا	ارمیا	607ق.م	سوگواری­‌های ارمیا بر خرابی اورشلیم و سخن او مبنی بر اینکه علت این بلا گناه قوم او بوده است، در این کتاب آمده است.
حزقیال	حزقیال نبی	591ق.م	در این کتاب بیان که حزقیال با بنی‌­اسرائیل به اسارت می‌­رود و در بابل قوم خود را دلداری می‌­دهد که به زودی بر می‌­گردند.
دانیال	دانیال نبی	536ق.م	حاوی زندگی دانیال، معبر خواب نبوکدنصر، رؤیای او دربارۀ آینده و حوادثی که پیش از پدید آمدن ملکوت خدا رخ داده است، می‌­باشد.
هوشع	هوشع نبی	745ق.م	زندگی‌­نامۀ پیامبری است که در کشور شمالی (اسرائیل) می‌­زیسته است. همچنین شرح ارتداد مردم اسرائیل و اندرز‌های پیامبر زمانشان نیز در این سفر موجود می‌­باشد.
یوئیل	یوئیل نبی	830ق.م	یوئیل پیامبری است که مردم کشور جنوبی(یهودا) را انذار می‌­کرد. این کتاب دربارۀ ترس از داوری، درخواست توبه و پیشگویی دربارۀ عصر روح‌القدس سخن می‌‌گوید.
عاموس	عاموس نبی	811ق.م	عاموس، پیامبر سرزمین شمالی (اسرائیل) است. در زمان او مردم شمالی ثروتمند و در ظلم غوطه­‌ور بودند. عاموس نبی آن‌‌ها را از داوری می‌­ترساند و سلطنت جهانی داوود در آینده را خبر می‌­دهد.
عوبدیا	عوبدیای نبی	607ق.م	مطالب این کتاب دربارۀ قوم «ادوم» است که با اسرائیل می‌­جنگند و به دست خداوند نابود می‌­شوند.
یونس	یونس نبی	852ق.م	بیان اینکه خدا از یونس خواست که برای انذار مردم به نینوا، پایتخت آشور برود؛ ولی یونس مجازات آن‌‌ها را از خدا درخواست کرد که در ادامه، ماجرای به دریا رفتن یونس و داستان ماهی رخ می‌­دهد.
میکاه	میکاه نبی	716ق.م	این کتاب پیش از اشغال دو کشور شمالی و جنوبی نوشته شده است. میکاه نبی، اسرائیل را از گناه بازداشته، تخریب دو کشور را پیش­‌بینی کرده است.
ناحوم	ناحوم نبی	632ق.م	در این کتاب ناحوم نبی از قدرت و مهربانی خدا سخن می‌‌گوید و خرابی نینوا را پیشگویی می‌‌کند.
حَبَقّوق	حَبَقّوق نبی	628ق.م	در این کتاب حبقوق نبی مردم را به ترک گناه و توبه دعوت می‌‌کند و از مجازات آن‌‌ها و حملۀ بابلی­‌ها خبر می‌­دهد.
صفنیا	صفنیا	648ق.م	در این کتاب صفنیای نبی می‌‌گوید که خدا هر قومی‌ را که گناه کنند، مجازات می‌‌کند. وی همچنین از شکوه و عظمت اسرائیل سخن می‌­راند.
حجّی	حجّی نبی	512ق.م	داستان بازسازی هیکل و سستی بنی‌­اسرائیل در بازسازی، در این سفر آمده است.
زکریا	زکریای نبی	519ق.م	در این کتاب زکریای نبی مردم را تشویق به بازسازی هیکل می‌‌کند و بشارت ظهور مسیحا را می‌­دهد.
ملاکی	ملاکی نبی	430ق.م	براساس این سفر خانۀ خدا بازسازی می‌‌شود؛ ولی کاهنان وظایفشان را انجام نمی‌­دهند. به گناه افتادن مردم و پیش‌­بینی ظهور عیسی از دیگر مطالب این کتاب است.

      

سیر تدوین و رسمی‌ شدن عهد عتیق

درباره زمان تدوین کتاب­‌های عهد عتیق دو دیدگاه وجود دارد. سنت کلیسائی معتقد است این کتاب­‌ها از قرن 16ق.م در زمان موسی شروع به تدوین شد و تا سال 430ق.م آخرین کتاب یعنی ملاکی نبی تکمیل شد. اما محققان نظر متفاوتی دارند و سیر تدوین و ویرایش را از سال 1100ق.م تا 100ق.م می‌­دانند و معتقدند این کتاب‌‌ها در دوره­‌های متعددی دست خوش ویرایش کاهنان قرار گرفته است.

یک نویسنده مسیحی می‌‌گوید:

شکل‌گیری کتاب­‌های عهد عتیق در پذیرش رسمی‌ آن‌‌ها به عنوان کتاب مقدس تاریخی طولانی دارد.

نگارش عهد عتیق حدود 1100ق.م پس از ورود بنی‌اسرائیل به فلسطین شروع شد و سرود موسی و مریم (خروج15) نگارش یافت و تورات شاید تا سال 400ق.م همان گونه که کاهنان اورشلیم آن را تکمیل و ویرایش کردند به شکل کنونی درآمد.

کار و ویرایش برخی از کتاب­‌ها مانند اشعیا 24-27 و حزقیال 38 و نیز دانیال در سال 160ق.م به انجام رسید. و بخش مکتوبات اساساً حدود سال 100ق.م گرد آمد اما وضعیت برخی از کتاب­‌ها مثل استر و غزل غزل­‌ها بعداً مورد مناقشه قرار گرفت[2].

البته نزاع بر سر تعداد کتاب­‌های عهد عتیق تاکنون نیز ادامه دارد و کاتولیک­‌ها در شورای ترنت(1546م) کتاب­‌های اپوکریفا را به عنوان کتب معتبر به رسمیت شناخت اما پروتستان­‌ها این حکم را رد کردند[3].

پس از تکمیل شدن سیر تدوین و ویرایش و نهائی کردن کتاب­‌های عهد عتیق بحث از تهیه فهرستی از این کتاب‌‌های متعدد آغاز شد. باید مشخص می‌­شد که کدام یک از این کتاب‌ها مقدس هستند و کدام مقدس نیستند.

به نظر می‌­رسد که با مباحثه انجام شده در شورای جامینا(70-100م) کتب رسمی‌ موجود مورد پذیرش قرار گرفت[4]. اما چندین سال طول کشید تا این حکم به صورت گسترده مورد پذیرش قرار گرفت.

   

---

[1] . تاریخ بنی‌اسرائیل بر مبنای تورات

هفده کتاب نخستین به مباحث تاریخی پرداخته‌­اند و دیگر کتاب‌های عهد عتیق بی ارتباط با مباحث تاریخی نیستند و برای آشنائی هر چه بیشتر با عنوان عهد عتیق، آشنائی اجمالی با تواریخ این کتاب‌ها فردی است.

مباحث کتاب‌های عهد عتیق با داستان آفرینش آدم و بیرون راندن وی از باغ عدن شروع می‌­شود و سپس به داستان قتل هابیل توسط قابیل می‌­پردازد. بعد از آن گناه در نسل بشر زیاد می‌شود تا اینکه خداوند تصمیم می‌گیرد همه نسل بشر را نابود کند ولی نوح در نظر خدا جلوه یافت و وی و خانواده‌­اش با یک نسل از حیوانات را نجات می‌­دهد. ...

ابراهیم (ابرام و ابراهام)، در جزیرۀ اور می‌­زیست. او از آنجا به كنعان رفت و با ساره ازدواج كرد. بعد هم با كنیز ساره به نام هاجر ازدواج كرد و اسماعیل متولد شد. سپس از طریق ساره صاحب فرزند دیگری به نام اسحق (به معنی خنده) شد. ساره نسبت به هاجر و فرزندش حسادت ورزید و ابراهیم ناچار شد که هاجر و اسماعیل (بیش از 14 ساله) را به صحرای فاران انتقال دهد. از اسماعیل 12 فرزند متولد شد؛ امّا مسیحیت و یهود از ادامه نسل اسحق است. فرزندان اسحق عبارت‌اند از: عیسو و یعقوب.

بر اساس تورات، یعقوب و مادرش در یك داستان غم‌انگیز، با دروغ و فریب بركت را از عیسو می‌دزدند. لقب یعقوب اسرائیل است و به همین جهت 12 فرزند یعقوب، بنی‌اسراییل نام دارند که یوسف آن‌ها را به مصر می‌برد. مصری‌ها، بنی‌اسرائیل را اذّیت می­‌كنند. حضرت موسی مأمور می‌­شود تا آن‌ها را نجات دهد. بعد داستان فرعون و غرق شدن او در دریای سرخ (برخی به اشتباه رود نیل می‌­گویند) پیش می‌­آید. سپس سرگردانی 40 ساله در صحرای سینا اتفاق می‌افتد. موسی به کوه سینا می‌رود امّا نهایتاً تورات را به ارمغان می‌آورد. در تورات آمده است كه هارون گوساله را ساخت نه سامری. وقتی حضرت موسی از دنیا می‌رود، یوشع ‌بن نون، راه موسی را ادامه می‌دهد و بنی‌اسرائیل را به اورشلیم (شهر خدا) می‌برد. دو قرن بعد از یوشع، قضات یا داوران، این قوم را اداره می‌كنند. پس از مدتی، می‌فهمند که به حكومت مرکزی نیاز دارند. اولین پادشاهشان شائول (طالوت) است. آنان نام پادشاهشان را مسیح می‌گذارند. بعد داود می‌آید و پس از داود سلیمان، كه حکومت او اوج قدرت بنی‌اسرائیل است. یکی از كارهای بزرگ وی، ساخت معبد (هیكل) سلیمان است. یهودیان می‌گویند خرابه‌های هیكل سلیمان، الان زیر مسجدالأقصی واقع شده است. بعد از رحلت سلیمان بین بنی‌اسرائیل تفرقه می‌افتد و باعث می‌شود که در دو كشور مختلف جای گیرند: ده سبط بنی‌اسرائیل با فرماندهی یک شورشی به نام یربعام، در شمال، کشوری به نام اسرائیل را تشکیل می‌دهند و دو سبط یهودا و بنیامین هم در جنوب به فرماندهی پسر سلیمان، رحبعام، کشور یهودا یا یهودیه را بنیان می‌گذارند. كشور شمال توسط آشوریان از بین می‌رود. یک قرن بعد، کشور یهودا توسط بُخت‌نَصر از بین می‌رود. او معبد را آتش می‌زند (احراق معبد) و یهودیان را به عنوان برده به بابل كوچ می‌دهد (جلای بابل). 70 سال بعد، كورش بابل را تصرف می‌كند و یهودیان را آزاد می‌گذارد تا برگردند. آنان، پیوسته تحت تسلط ایرانیان و سلوكیان بودند جز در مدتی که خودشان حکومت مکابیان را تشکیل دادند. نهایتاً تا تولد حضرت مسیح تحت تسلط روم قرار می‌گیرند.

روم قانونی داشت كه هر كس هر دینی دارد داشته باشد؛ ولی امپراطور را هم باید سجده كند. یهودیان، طبق قانون واحد رومی بدین امر موظف بودند؛ امّا این بر یهودیان سنگین آمد و قیام كردند. دولت روم در سال 70 میلادی دستور داد که یهودیان را قلع و قمع کنند. معبدی را هم که توسط بخت نصر سوزانده شده بود و آنان آبادش كرده بودند، دوباره به دست رومیان نابود شد. ایشان معتقدند که فقط دیواری از آن به نام دیوار ندبه باقی ماند كه یهودیان فعلی در آنجا حج خود را به جا می‌آورند. در انجیل چنین آمده است که حضرت عیسی تحت فشار كَهَنۀ یهود به صلیب كشیده شد. ایشان بر ضد كَهنه یهود به عنوان فریسیان فریب­كار سخن گفته است.

[2]. رابرت ای وان وورست. مسیحیت لابه‌لای متون. ترجمه جواد باغبانی و عباس رسول زاده: ص 42-43.

[3]. بهرام محمدیان. دائره المعارف کتاب مقدس: ص 7.

[4]. بهرام محمدیان. دائره المعارف کتاب مقدس،: ص 5.