بسم الله الرحمن الرحیم
مهارت‌هایی برای بهتر زیستن
درس گفتارهایی از: مسعود بسیطی
با اهتمام: زهرا مرادی
دوره‌ی «موفقیت» زیرمجموعه‌ی مباحث «مهارت‌هایی برای بهتر زیستن» است که به مرور برای علاقمندان ارائه می‌گردد. در این دوره به مباحثی مانند ارزش گذاری، هدف یابی، شیوه‌ی دستیابی به موفقیت و کسب رضایتمندی از خود پرداخته می‌شود.
درس سوم: بازبینی ارزش‌ها
در جلسات گذشته درباره‌ی نقش تاثیرگذار «ارزش‌ها» بر حس رضایت و موفقیت صحبت کردیم و به این جمع‌بندی رسیدیم که: چنانچه حرکت انسان در زندگی بر پایه‌ی ارزش‌هایش نباشد و یا آنها را درست اولویت‌بندی نکرده باشد - به گونه‌ای که ارزش‌های مهم‌تر فدای ارزش‌های کم اهمیت‌تر شده باشند – فرد، دچار عذاب وجدان، پشیمانی و عدم رضایت از خود می‌گردد. به این نکته اشاره کردیم که برای چیدمان و اولویت‌بندیِ صحیح ارزش‌ها باید از ابزار عقل که خوب را از خوبتر و بد را از بدتر تمییز می‌دهد به خوبی بهره بگیریم و از مشورت با متخصص و استفاده از تجربه‌ی دیگران نیز غافل نشویم.
در نهایت قرار شد لیست ارزش‌های خود را که در جلسه‌ی اول نوشته بودیم، بر اساس اولویت رتبه‌بندی کنیم و لااقل ارزش‌های 1 تا 10 خود را مشخص کنیم.
به دلیل اهمیت موضوع، باز هم متذکر می‌شویم داشتن لیست ارزشی برای دستیابی به موفقیت و حس خوب خوشبختی بسیار ضروری است. اگر ارزشهایتان را به طور واضح و روشن تعیین نکرده باشید، ممکن است خودتان را در حال انتخاب‌هایی ببینید که با آنچه می‌خواهید، در تضادند. اگر صداقت برای شما موضوع بسیار مهمی باشد و جزو ارزشهایتان باشد ولی با آدم‌های دروغگو مراوده داشته باشید، این یک تضاد است. همانطور که قبلا هم اشاره کردیم، وقتی کارهایتان در تضاد با ارزشهایتان باشند، در دراز مدت دچار ناراحتی، افسردگی و استرس می‌شوید. تعیین ارزش‌ها به شما کمک می‌کند در راستای رسیدن به اهداف‌تان، راحت‌تر و بهتر تصمیم بگیرید. چراکه با مشخص بودن لیست ارزشی‌تان، می‌توانید هروقت با یک انتخاب روبرو شدید، از خودتان بپرسید: «آیا این انتخاب با ارزش‌های اصلی من همخوانی دارد؟» اگر داشت، انجامش دهید و اگر نداشت، انجام ندهید و بروید و پشت سرتان را هم نگاه نکنید.
چنانچه هنوز نتوانسته‌اید فهرست ده گانه‌ی ارزشی خود را کامل کنید، از پرسش نامه‌ی ارزیابی زیر کمک بگیرید:
1- در زندگی برای چه کسی بیشترین احترام را قائل هستید؟ سه ویژگی از او را که موجب ایجاد حس احترام در شما شده نام ببرید:
2- بهترین دوست شما کیست؟ سه خصوصیت بارز او را نام ببرید:
3- کدام ویژگی یا خصوصیت شخصی در شما هست که دیگران بیشتر از همه از آن تعریف می‌کنند؟
4- سه مورد از مهم ترین ارزش‌هایی که دوست دارید به فرزندان‌تان انتقال دهید، چیست؟
5- فرزندتان کدام خصوصیت اخلاقی را داشته باشد، از او ناامید می‌شوید؟
6- سه رفتاری را که از آنها بیشتر از هر چیزی متنفر هستید چیست؟ (مانند بدقولی یا بی رحمی)
7- چه ارزش‌هایی تا صد سال آینده هم اعتبار خواهند داشت؟
در پاسخ‌های خود به دنبال یک الگوی تکراری بگردید. شاید در این پاسخ‌ها متوجه ارزش فوق العاده ای شوید که از فرط نزدیک بودن به شما، آن را ندیده اید و در لیست ارزشهایتان جا انداخته اید. چیزی مانند مهربانی، خدمت کردن به دیگران، تلاش برای صلح و دوستی، ...
تذکر مهم 1: مهم نیست ارزشی را که انتخاب می‌کنید، در حال حاضر چقدر در زندگی‌تان پررنگ است و یا اصلا وجود دارد یا نه. مهم این است که از نظر شما اولویت ارزشی باشد. مثلا ممکن است برای شما اوضاع خوب مالی ارزش باشد ولی در حال حاضر به سختی از پسِ مخارج عادی ماهانه بر بیایید یا داشتن خانواده‌ی شاد و سالم برایتان ارزشمند باشد ولی در حال حاضر درگیر بدترین چالش‌های خانوادگی باشید. بدون توجه به این موضوع که چقدر از ارزشی که مد نظرتان است، دور هستید، با خیالی آسوده آن را در فهرست ارزشهایتان جای دهید.
تذکر مهم 2: هرگز ارزش‌هایی را که متعلق به خودتان نیستند، انتخاب نکنید. قرار نیست کسی از لیست ارزشی شما خبردار شود. پس نگران قضاوت دیگران نباشید و فیلم بازی نکنید. خودِ خودتان باشید.
پس از آنکه ارزش‌های خود را بر اساس اهمیت، رتبه‌بندی کردید، سه مورد زیر را بررسی نمایید:
بررسی اول: آیا در بین 10 ارزش برترتان موردی وجود دارد که با عقل و فطرت همخوانی نداشته باشد؟ (در جلسه‌ی نخست، ارزش‌هایی را که تحت تاثیر محیط جزو ارزش‌های شما قرار گرفته بودند و با عقل و فطرت همسویی نداشتند، علامت زده بودید.) آیا همچنان می‌خواهید آنها را جزو ارزش‌های زندگی‌تان نگاه دارید؟
اگر قصد دارید به تشخیص عقل احترام بگذارید و آنچه را نادرست یافته‌اید، از فهرست ارزشی‌تان و همچنین شیوه‌ی زندگی‌تان کنار بگذارید، می‌توانید از راهکارهای درسنامه‌ی تغییر کمک بگیرید. در درسنامه‌ی تغییر به موانع تغییر عادات بد و راهکار برطرف ساختن این موانع پرداخته شده است.
بررسی دوم: آیا ارزش‌های شما خصوصا 10 ارزش برترتان با یکدیگر همسو هستند؟
علت اینکه افراد زیادی از این شاخه به آن شاخه می‌پرند، اشتباهات زیادی مرتکب می‌شوند، دائم در تقلا هستند ولی در نهایت به موفقیت چشمگیری نمی‌رسند، همین تضاد یا ناهمسویی ارزش‌هاست.
اگر ارزش‌ها هم راستای یکدیگر نباشند، به دنبال تحقق هر کدام که بروید، چون از دیگری باز می‌مانید، حس موفقیت و رضایت نخواهید داشت. به عنوان نمونه نمی‌توان هم «مُدگرایی» را ارزش دانست و هم «زهد و ساده زیستی» را. اگر فرد به دنبال مُدگرایی و مُدپوشی باشد مجبور می‌شود پا به پای هر مُد جدیدی که ارائه می‌گردد، هزینه نماید. اما این رفتار، با ارزشِ دیگر او یعنی ساده زیستی همخوانی ندارد و سبب می‌شود فرد احساس رضایت از خود نداشته باشد. عکس این ماجرا نیز همین نتیجه را خواهد داد. یعنی اگر این شخص به دنبال ساده زیستی برود و از مُد جا بماند، باز حس نارضایتی در وی دیده می‌شود. پس باید به مرحله‌ی قبل بازگردد و یک بازبینی مجدد روی ارزش‌هایش با شاقول عقل داشته باشد. ببیند کدامیک باید تغییر کند یا حذف شود.
البته گاهی مشکل ناهمسوییِ ارزش‌ها از نحوه‌ی تعریفی که از ارزش‌ها کرده‌ایم پیش می‌آید. اگر برای شما، هم «ثروت» ارزش است و هم «معنویات»، باید این دو را به گونه‌ای تعریف کنید که در تقابل با یکدیگر قرار نگیرند. اگر تعریف شما از ثروت، داشتن خانه‌ها و ویلاها و ماشین‌های متعدد و گران قیمت باشد؛ و معنویات را هم ساده زیستی و زهد تعریف کنید، دچار تعارض و چالش خواهید شد. اما اگر ثروت را به گونه‌ای تعریف کنید که معنویات در آن بگنجد و معنویات را به شیوه‌ای تعریف کنید که ثروت را در خود جای دهد، می‌توانید در تلاشی یکسو به هر دو دست یابید. مثلا اگر «ثروت» را اینگونه تعریف کنید که «آنقدر تمکّن مالی داشته باشم که نه تنها خودم و خانواده ام در رفاه باشیم، بلکه بتوانم برای خوشبختی و رفاه مردم سرزمینم هم چندین مدرسه و کارخانه و بیمارستان تاسیس کنم»، در تعارض با معنویات نخواهد بود.
بررسی سوم: آیا جزو 10 ارزش برتر شما موارد زیر وجود دارند؟
- سلامتی
- حق پذیری
اگر این موضوعات در فهرست شما وجود ندارند، به توضیحات زیر توجه نمایید:
- سلامتی: سلامتی نعمتی است که ارزش آن را جز کسی که آن را از دست داده، به خوبی نمی‌داند.[1] پولدار باشی یا فقیر، وکیل باشی یا بیکار، تحصیلات دانشگاهی داشته باشی یا نه، آسیا باشی یا اروپا، ... بیمار که باشی از زندگی آنگونه که باید بهره و لذت نخواهی برد. قدر این نعمت را تا هر اندازه ای که از آن بهره مندیم بدانیم و مراقب باشیم در راه دستیابی به ارزش‌های کم اهمیت‌تر آن را از دست ندهیم.
- حق پذیری: کسی که حق پذیری جزو اولویت‌های مهم زندگی‌اش نباشد، آنجا که «عقل» راهی را اشتباه و خطرناک تشخیص می‌دهد ولی نفسِ سرکش او را به همان فرا می‌خواند، نمی‌تواند به راحتی تصمیم درست را انتخاب کند. کسی که حق پذیری را ارزش نداند، ممکن است برای رسیدن به موفقیت، به حق و حقوق خود قانع نشود و حق دیگران را زیر پا بگذارد؛ ممکن است حتی در چالش‌ها و پیچیدگی‌های زندگی، چشمش را به روی آنچه خود ارزش می‌دانسته ببندد و تصمیماتی بگیرد که در درجه‌ی اول به خوشبختی خود ضربه وارد کند.
با پشت سر گذاشتن مراحل گفته شده، فهرست ارزش‌های شما بر طبق اولویت، آماده هستند. این فهرست را جایی بگذارید که هر روز آن را ببینید.
یادتان باشد این فهرست، GPS زندگی شماست! این جی پی اس به شما می‌گوید برای رسیدن به موفقیت و حس خوب خوشبختی در کدام جهت باید گام بردارید و یا فلان اقدامی که انجام دادید، چقدر شما را از رسیدن به اهداف‌تان دور کرده و اکنون چگونه باید مسیرتان را اصلاح نمایید. بدین ترتیب حتی در سخت ترین شرایط هم دچار سردرگمی و استرس و ناامیدی ناشی از آن نمی‌شوید.
و نکته‌ی طلایی اینکه:
در این مسیر به خدایی که جز خیر برای بندگانش نمی‌خواهد توکل کنید.[2] همان خدای قادر متعالی که وقتی اراده کند کاری انجام شود، حتی اگر همه‌ی مخلوقات دست به دست هم بدهند تا مانع انجام آن بشوند، اراده‌اش محقق خواهد شد؛ همان پروردگار بی همتایی که اگر کل خلقت با هم متحد شوند تا اتفاقی را رقم زنند ولی او وقوع آن را نخواهد، موفق نخواهند شد. از چنین خدایی که همه‌ی حیات و توان و قدرت ما به عنایت لحظه به لحظه‌ی او گره خورده، کمک بخواهید و حمایت و رضایت او را با تلاش و پشتکار و مهارت آموزی خود همراه سازید.
نکات مهم این جلسه
- مهم نیست ارزشی را که انتخاب می‌کنید، در حال حاضر در زندگی‌تان وجود داشته باشد. مهم این است که از نظر شما اولویت ارزشی باشد.
- هرگز ارزش‌هایی را که متعلق به خودتان نیستند، انتخاب نکنید.
- پس از آنکه ارزش‌های خود را بر اساس اهمیت، رتبه‌بندی کردید، سه مورد زیر را بررسی نمایید:
O آیا در بین 10 ارزش برترتان موردی وجود دارد که با عقل و فطرت همخوانی نداشته باشد؟
O آیا ارزش‌های شما خصوصا 10 ارزش برترتان با یکدیگر همسو هستند؟
O آیا جزو 10 ارزش برتر شما، سلامتی و حق پذیری وجود دارند؟
- فهرست ارزشهایتان GPS زندگی شماست. آن را جایی بگذارید که هر روز آن را ببینید.
- در مسیر زندگی به خدای قادر متعال که جز خیر برای بندگانش نمی‌خواهد توکل کنید و حمایت و رضایتش را همراه زندگی خود سازید.
[1] امیر مومنان می‌فرمایند: "شیئانِ لایَعرِفُ فَضلَهُما اِلّا مَن فَقَدَهُما": الشَباب وَ العافِیَه؛ دو نعمت است که ارزش آنها را نمی‌دانند مگر کسی که آنها را از دست داده باشد : جوانی و تندرستی
[2]امام کاظم علیه السلام فرمودند: "التَّوَكُّلُ عَلَى اللَّهِ دَرَجَاتٌ مِنْهَا أَنْ تَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ فِي أُمُورِكَ كُلِّهَا فَمَا فَعَلَ بِكَ كُنْتَ عَنْهُ رَاضِياً تَعْلَمُ أَنَّهُ لَا يَأْلُوكَ خَيْراً وَ فَضْلًا وَ تَعْلَمُ أَنَّ الْحُكْمَ فِي ذَلِكَ لَهُ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ بِتَفْوِيضِ ذَلِكَ إِلَيْهِ وَ ثِقْ بِهِ فِيهَا وَ فِي غَيْرِهَا" یعنی: توکل دارای مراتب گوناگون است. از جمله درجات توکل آن است که در تمام امورت بر خدا توکل کنی و از آن چه خدا نسبت به تو انجام داده راضی باشی و بدانی که خدا جز خیر و فضیلت برای تو نمی‌خواهد و نیز بدانی که در تمام این امور اختیار با اوست. پس با واگذار کردن امور به او بر خدا توکل داشته باش: کافی، ج 2، ص 65.
